Κ Ε Ρ Κ Υ Ρ Α
Γιώργος Καπράνος, Συγγραφέας
Ταξίδι στην Ιστορία
Περίεργος
τόπος. Πολιτισμένος, τρυφερός αλλά και εκρηκτικός. Πείνα και όνειρα ... μετά μουσικής.
Φοβερός συνδυασμός που έδιωχνε τις ανασφάλειες. Η πιο χρησιμοποιημένη λέξη,
ήτανε το «μπιστιού», προφανώς από το πίστωση, το «βερεσέ», δηλαδή. Οι
Κερκυραίοι χρωστούσανε, τη σοδιά τους, τη δουλειά τους, την ύπαρξή τους και
μονίμως τους λείπανε τα όβολα για να βάλουνε ένα καινούργιο σκουτί [ρούχο]
απάνω τους. Αυτά που δεν χρωστούσανε σε κανένα Μαρκάντε [έμπορο] και τοκογλύφο,
ήτανε η «άγια βουρλισιά» που κουβαλούσανε στα γονίδιά τους και ο ρομαντισμός
που φώτιζε την δύσκολη ζωή τους ...
Από το βιβλίο: «Ο
νιοράντες και άλλες Κορφιάτικες κωμικο-τραγικές ιστορίες», του Γιώργου
Καπράνου.
Δεν υπάρχει
κανένας άλλος τόπος στην Ελλάδα που να δέχτηκε τόσες εναλλαγές πολιτισμών,
επιδράσεων και ξένης κυριαρχίας, ανάλογες μ’ αυτές που πέρασαν διαχρονικά από
τα νησιά του Ιονίου.
Ίσως, σε
όλο τον πλανήτη να μην υπάρχει άλλο παρόμοιο φαινόμενο εναλλαγής εξουσιών, σ’
αυτή την έκταση καθώς και διαμόρφωσης του πολιτισμού, αλλά και χαρακτήρα του
λαού, όσο σ’ αυτή την περιοχή της πατρίδας μας.
Ας
κάνουμε μια βόλτα, λοιπόν, στο παρελθόν και ας προσπαθήσουμε να καλύψουμε τα
μακρινά ιστορικά κενά, με τη μαγεία του μύθου. Με τη βοήθεια της «μηχανής» του
χρόνου θα επιχειρήσουμε ένα γοητευτικό ταξίδι σε ένα κατά κυριολεξία μαγευτικό
νησί, την Κέρκυρα.
Ο Όμηρος,
την αναφέρει μάλλον με το όνομα Σχερία ή νησί των Φαιάκων. Όνομα πασίγνωστο από
την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
Αλλά,
αυτό το νησί, σύμφωνα με την παράδοση έγινε και τόπος σωτηρίας για τους
Αργοναύτες όταν έφτασαν εκεί κυνηγημένοι από τους Κόλχες, μετά την αρπαγή του
χρυσόμαλλου δέρατος. Υπάρχουν και άλλοι μύθοι γι’ αυτόν τον πανάρχαιο τόπο,
κυρίαρχοι όμως είναι αυτοί που αναδεικνύουν την ικανότητα και τη ναυτοσύνη των
κατοίκων του νησιού. Χαρακτηριστικό, μάλιστα, στοιχείο που έρχεται από τα βάθη
των χιλιετηρίδων είναι η «απήδαλος ναυς». Το σκάφος χωρίς πηδάλιο που αποτελεί
το έμβλημα της Κέρκυρας μέχρι σήμερα.
Εγκαταλείποντας,
όμως, τη γοητεία των μύθων, ερχόμαστε στην εποχή που μετράει η «γηραιά κυρία»,
η Ιστορία. Αυτή η φυγή θα μας φέρει αντιμέτωπους με πολέμους, επιθέσεις,
θανάτους, σφαγές, καταστροφές, εναλλαγές δεσποτών και κυριάρχων, σε βαθμό που
όπως πιστεύω δεν έχουν προηγούμενο στην Ευρωπαϊκή ιστορία.
Ας
κάνουμε μια βόλτα, λοιπόν, στο παρελθόν και ας προσπαθήσουμε να καλύψουμε τα
ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν τη ζωή και τους χαρακτήρες των κατοίκων των
νησιών του Ιονίου.
Για την
Κέρκυρα ανοίγει η αυλαία της ιστορικής αναφοράς, από την εποχή της Κορινθιακής
Αποίκησης [734-229 π.χ.]
Η πόλη
τότε, βρισκόταν στη σημερινή περιοχή Κανόνι - απέναντι στο Ποντικονήσι - κι
έφθανε προχωρώντας παράλληλα από την λίμνη Χαλικιόπουλου μέχρι το σημερινό Μον
Ρεπό [Παλαιόπολη].
Η ραγδαία
ναυτική και οικονομική ανάπτυξη, έφερε μεγάλη δύναμη και το στοιχείο της
αμφισβήτησης, καθώς και την ανοικτή ρήξη με την Κορινθιακή μητρόπολη. Την
αμφισβήτηση της Κορινθιακής κυριαρχίας ακολούθησαν ξεσηκωμοί και δύο ναυμαχίες με
αντίπαλους τους Κορίνθιους [664 π.χ. και 432 π.χ.].
Ο
Πελοποννησιακός πόλεμος έφερε την Κέρκυρα κοντά στους Αθηναίους, με αποτέλεσμα
το 376 π.χ. να προσχωρήσουν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Αυτό, είχε σαν συνέπεια τον
εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Δημοκρατικών και Ολιγαρχικών. Και το χειρότερο για το
λαό, ήρθε με την εκδίκηση της Σπάρτης το 373 π.χ., με σφαγές και καταστροφές.
Την εποχή εκείνη, η Κέρκυρα, αποτελούσε τη δεύτερη ναυτική δύναμη μετά την
Αθήνα και ας το τονίσουμε αυτό ιδιαίτερα, την πρώτη Δημοκρατία στον τότε
Ελλαδικό χώρο.
Μετά από
εσωτερικές αναστατώσεις, εμφύλιους πολέμους και εξωτερικές επιθέσεις, η Κέρκυρα
ακολουθεί την παρακμή του συνόλου των Ελληνικών κρατών της εποχής και
παραδίνεται αμαχητί και με την θέληση της στους νέους ισχυρούς, τους Ρωμαίους
το 229 π.χ. Οι κατακτητές ανέλαβαν μια και μόνη δέσμευση σε αντιστάθμισμα της
οικειοθελούς υποταγής.
Να
προστατεύουν το νησί από τις λεηλασίες και τις επιδρομές από οποιαδήποτε
προέλευση. Το καθεστώς αυτό κράτησε περίπου τέσσερις αιώνες, μέχρι την παρακμή
της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Στο
διάστημα αυτό αυξάνονται πολλαπλασιαστικά οι επιδρομές βαρβαρικών λαών, με
αποτέλεσμα τις συνεχείς καταστροφές. Ο στόλος των Βανδάλων το 455 π.χ., φέρνει
μεγάλες καταστροφές. Μετά από 45 χρόνια ακολουθούν οι Γότθοι, όπου από τις
επιθέσεις τους καταστρέφεται η ύπαιθρος και η πόλη ξεθεμελιώνεται κυριολεκτικά.
Η πόλη χτίστηκε ξανά, πάνω στον βράχο με τις δύο κορφές. Στην θέση του
σημερινού Παλαιού Φρουρίου. Από εκεί και η ονομασία Κορφοί, που απέκτησε το
νησί αργότερα.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ και ΚΕΡΚΥΡΑ
Με τη
διαίρεση του Ρωμαϊκού κράτους σε Ανατολικό και Δυτικό, οι ηγεμόνες του
Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους είχανε τον τίτλο: «Βασιλείς των Ρωμαίων». Ως
επίσημη γλώσσα του κράτους, θεσπίστηκε η Λατινική. Δεν υπήρξε, όμως, στον
Ελληνικό χώρο ευνοϊκό κλίμα για τη Λατινική γλώσσα. Η απόφαση για την επιβολή
της υποχώρησε στην πράξη και την θέση της πήρε η Ελληνική. Καθοριστική, μάλιστα, για την ιστορία της
Κέρκυρας ήταν η απόφαση του Λέοντος Ισαύρου το 733, να αφαιρέσει την Εκκλησία
της Δυτικής Ελλάδας [Ιλλυρία, Ήπειρος, Κέρκυρα] από την θρησκευτική εξουσία του
Πάπα και να την παραχωρήσει στον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Η Κέρκυρα, υπό
την εξουσία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεν ευτύχησε να βρει προστασία.
Αντίθετα, αντιμετώπισε βαρύτατη φορολογία λόγω των μακροχρόνιων πολέμων του
Βυζαντίου και της ανάγκης για τεράστια φορολόγηση των επαρχιών. Οι επιδρομές
και οι λεηλασίες σε βάρος του νησιού δεν σταματούσαν και η Αυτοκρατορία έσπευδε
μετά από κάθε υποδούλωση της Κέρκυρας να την απελευθερώνει για να μη χάνει το
προϊόν των φόρων και όχι για να τηρήσει τους όρους και τις συμφωνίες. Η
δυσαρέσκεια και η αγανάκτηση των Κερκυραίων από την αδυναμία της Αυτοκρατορίας
να τους προστατέψει αποτελεσματικά και η οικονομική καταστροφή από την
κατάσταση αυτή, πυροδότησε δυσάρεστο κλίμα μεταξύ των δύο πλευρών. Αμέτρητες
ήταν οι επιδρομές και καταστροφές σε βάρος του νησιού. Σικελοί, Σαρακηνοί,
πολυετείς επιδρομές του Νορμανδού ηγεμόνα Γουϊσκάρδου, επιδρομές Σταυροφόρων
για λεηλασία κατά την πορεία τους προς την Παλαιστίνη το 1103, προκαλούσαν
συνέχεια τρόμο και ερήμωση στο νησί.
Σημαντικός
σταθμός στις αλλεπάλληλες επιδρομές και κατακτήσεις, αποτέλεσε η κατάκτηση της
Κέρκυρας από τον Νορμανδό Βασιλιά της Σικελίας, Ρογήρο το 1147.
Θεωρείται
αυτή η κατάκτηση ως χαρακτηριστική λόγω της αντίστασης των Κερκυραίων εναντίον
των Βυζαντινών, όταν ο Αυτοκράτορας Κομνηνός προσπάθησε να την επανακτήσει μετά
από διετή πολιορκία. Οι Κερκυραίοι στάθηκαν στο πλευρό των Νορμανδών, λόγω την
καλύτερης συμπεριφοράς τους. Στα χρόνια που ακολούθησαν, πολυάριθμες ήταν
εναλλαγές κατακτητών. Σικελοί, κοινοί πειρατές που έφεραν ψευδώς τον βαρύγδουπο
τίτλο των Φράγκων ιπποτών και Γενοβέζοι πειρατές που οδήγησαν την Κέρκυρα σε
σύνδεση με το κράτος της Γένοβας.
Η ανάπαυλα
αυτή δεν κράτησε πολύ. Το 1267 ο βασιλιά της Νεάπολης Κάρολος κατέλαβε την
Κέρκυρα. Μ’ αυτόν τον Κυρίαρχο και μεγάλο διώκτη, έφτασαν δύσκολες μέρες για
τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Είχε σκοπό να εκλατινίσει το νησί και να
υποχρεώσει τους κάτοικους να αποδεχθούν ότι εκείνος πίστευε. Οι διώξεις και οι
πιέσεις έφεραν ένα σημαντικό αποτέλεσμα, αντίθετο από τις επιδιώξεις του
Καρόλου. Βοήθησαν στην διαμόρφωση της Ελληνορθόδοξης συνείδησης του λαού.
Λειτούργησε στην περίπτωση αυτή ένα παγκόσμιο και δοκιμασμένο αξίωμα. «Η δράση
φέρνει πάντα αντίδραση». Η ίδια η ζωή και η ιστορία δικαιώνουν το αξίωμα. Παρά
τις επιδράσεις, τα ρεύματα πολιτισμών, τις διώξεις και τις επιρροές, οι
Κερκυραίοι έμειναν πιστοί στον Ελληνισμό και την Ορθόδοξη πίστη.
ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ
Καθοριστικός
παράγοντας για την πολιτιστική, πολιτική και κοινωνική πορεία του τόπου, υπήρξε
ο 14ος αιώνας, πριν απ’ το τέλος του.
Μετά από
αλλεπάλληλες προτάσεις των Βενετών, που άρχισαν το 1314 προς τον τότε ηγεμόνα
Φίλιππο για εξαγορά του νησιού, αλλά κυρίως η προσέγγιση των Βενετών με φιλικές
διαθέσεις σε μεγάλες ομάδες Κερκυραίων, δημιούργησαν ευνοϊκό κλίμα υπέρ τους.
Οι Κερκυραίοι είχανε την διαβεβαίωση πως το νησί τους θα είχε θέση συμμάχου και
όχι υποτέλειας. Αυτή η προσέγγιση έπαιξε σημαντικό ρόλο και έγινε εύκολα
κατορθωτή η κυριαρχία των Βενετών. Άρχοντες και λαός είπανε καλώς ήρθες στην
Ενετοκρατία, που ρίζωσε για τα καλά. Η κυριαρχία τους κράτησε από το 1386 έως
το 1797. Δηλαδή 411 ολόκληρα χρόνια.
Οι Ενετοί
κατόρθωσαν με την διπλωματία, τον φιλελληνισμό τους, την ειρηνική προσέγγιση
αλλά και με την παραχώρηση εξουσιών στους Κερκυραίους, να εδραιωθούν στην
συνείδηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Όταν, βεβαίως λέμε πως παραχώρησαν
εξουσίες, καλό είναι να διευκρινίσουμε πως τις εξουσίες τις έδωσαν στην τάξη
των Ευγενών που οι ίδιοι και για τους δικούς τους λόγους δημιούργησαν και
καθιέρωσαν. Το πολίτευμα ήταν απολύτως αριστοκρατικό και φεουδαρχικό. Οι
ευνοούμενοι πολίτες από cittadini, έγιναν nobili. Οι Ευγενείς ήτανε γραμμένοι
στο Λίμπρο Ντ’ Όρο και μαζί με τους Ενετούς κυβερνούσαν. Κάθε χρόνο, μάλιστα,
αυτοί εξέλεγαν ένα 150μελές Συμβούλιο που χορηγούσε στα μέλη του Σώματος, - του
Corpo di Nobili - των ευγενών, προνόμια. [Εκμετάλλευση γης, διανομή
κληρονομουμένων αξιωμάτων, κλπ].
Η αστική
τάξη ήταν η basso popolo, που διαχωρίστηκε με τον καιρό, σε civili και
popolari. Στην κατώτερη κοινωνική βαθμίδα, υπήρχε η plebaglia. [Η πλέμπα που
λέμε μέχρι σήμερα, ο χύμα όχλος].
Η
λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης, είχε παραχωρηθεί στους ντόπιους Ευγενείς. Τη
δικαστική εξουσία κρατούσαν οι Βενετοί, με τον Βάϊλο και δύο βοηθούς του. Τη
στρατιωτική εξουσία ασκούσε ο Προνοητής, - Βενετός - και όλοι αυτοί, λογοδοτούσαν στον
Γενικό Προνοητή Θαλάσσης. Αυτός, είχε την έδρα του στην Κέρκυρα και αποτελούσε
την ανωτάτη αρχή της περιοχής. Ο λαός όμως, - το πόπολο -, δεν είχε δικαιώματα.
Στέναζε και υπέφερε. Αλλά, όπως και να το πει κανείς, αυτά δεν είχανε καμία
ομοιότητα με τον Τουρκικό ζυγό που μετά από λίγο, το 1453 θα εξαφάνιζε το
Βυζάντιο και θα υποδούλωνε τον Ελληνισμό. Η Βενετία στα 411 χρόνια της κατοχής
της, προστάτεψε τα συμφέροντα της και την κυριαρχία της στα Επτάνησα. Αλλά και
οι κάτοικοι βρήκανε στήριγμα και προστασία από τις επιδρομές και τις λεηλασίες
που τους καταπονούσαν. Το «πόπολο» παρά το γεγονός ότι δεν είχε απέναντί του
τους Τούρκους, αλλά τους πολιτισμένους Βενετσιάνους, δεν είχε καθόλου
ευτυχισμένη και ήρεμη ζωή. Οι τοπικοί άρχοντες, η ολιγαρχία που είχαν
εγκαταστήσει οι Βενετσιάνοι, υπηρετούσαν πιστά τους εντολοδόχους τους.
Παράλληλα, φρόντιζαν με πάθος για τα συμφέροντα τους και υπεράσπιζαν με τρόπο
σκληρό τα δικαιώματα τους. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν πολύ σκληρότεροι από τους
ξένους κυρίαρχους. Πολιτική, διοίκηση, οικονομία και προνόμια, όλα τα κρατούσαν
για την τάξη τους. Μετά, μάλιστα, από τις δύο καταστροφικές πολιορκίες των
Τούρκων το 1538 και του 1571, για να συμπληρωθούν τα κενά στην πλευρά των
ευγενών, οι επικυρίαρχοι Βενετσιάνοι έγραψαν στο λίμπρο ντ’ όρο πάμπολλες
οικογένειες. Αυτοί που ανήκαν στην αστική τάξη του νησιού και δεν τους
συμπεριέλαβαν στην τάξη των ευγενών και που έμειναν έξω από το ποθητό λίμπρο,
άρχισαν να προκαλούν πολλά προβλήματα. Αποτέλεσμα να παρασύρεται ο λαός και να
δημιουργούνται αναστατώσεις. Αυτές οι αναστατώσεις εξελίσσονταν σε στάσεις και
λουτρά αίματος για το λαό. Οι στάσεις αυτές, επαναλαμβάνονταν μέχρι και το
τέλος του 17ου αιώνα. Μέχρι το τέλος της κυριαρχία των Βενετών και της νέας
αλλαγής κυριάρχων.
Η
ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ
Το 1797
ήρθε η ώρα να πνεύσει ο άνεμος της Γαλλικής επανάστασης και ο αέρας έφερνε το
σύνθημα «Ελευθερία - Ισότητα - Αδελφότητα». Αυτό το καινούργιο που σάρωνε την
Ευρώπη έφθασε και στη Βενετία σαν δύναμη ανατροπής. Οι Γάλλοι αφού νίκησαν τους
Αυστριακούς, έφθασαν στη Βενετία. Ανέτρεψαν το καθεστώς της αριστοκρατίας,
κατάργησαν το πολίτευμα της και ίδρυσαν προσωρινό Δημαρχείο.
Όπως
είναι φυσικό τα γεγονότα αυτά, προκάλεσαν κατακλυσμιαίες αλλαγές στα Ιόνια
Νησιά. Η κατάσταση ήταν εκρηκτική και ο Γενικός Προνοητής έχασε κυριολεκτικά
τον έλεγχο. Οι ταραχές, με αρχή την Κέρκυρα, εξαπλώθηκαν με αστραπιαία ταχύτητα
σε όλους τους τόπους της Βενετσιάνικης κυριαρχίας. Η απήχηση που είχε στον
Κερκυραϊκό λαό, αλλά και ευρύτερα στα Ιόνια Νησιά, το μήνυμα της Γαλλικής
επανάστασης είναι εύλογη. Υπήρχε πρόσφορο έδαφος. Οι Γάλλοι είχανε οργανώσει
υπέρ τους πολλούς αστούς, χωρικούς, αλλά και πολλούς νέους ευγενείς, που είχανε
μαγευτεί από τις ιδέες της επανάστασης. Έτσι γίνεται πάντα. Η απογοήτευση
έρχεται αργότερα. Είναι, μάλιστα, ανάλογη σε ένταση με την θέρμη της αρχικής
αποδοχής.
Τα φρούρια και η πόλη της Κέρκυρας γνώρισαν τη Γαλλική παρουσία
στις 19 Ιουνίου του 1797. Τη μέρα αυτή έγινε η απόβαση των Γάλλων με την ηγεσία
του στρατηγού Ζεντιλί. Οι αρχές και η υψηλή κοινωνία των ευγενών Κερκυραίων της
Ενετοκρατίας, δέχτηκαν τους Γάλλους με τυπική ψυχρότητα. Το «πόπολο» όμως, ο
απλός λαός, τους δέχτηκε με μεγάλο ενθουσιασμό. Ιδιαίτερα, όταν ο αντιστράτηγος
Άνσελμο Ζεντιλί με διάγγελμά του, καταργεί το Αριστοκρατικό πολίτευμα και τα
προνόμια του και εγκαθιστά το Δημοκρατικό πολίτευμα, ο λαός ένιωσε πως τα πάντα
αλλάζουν. Όμως, στην καθημερινή πρακτική τα πράγματα δεν ήταν ρόδινα και
ανάλογα με τις κοσμοθεωρίες που έφεραν μαζί τους οι Γάλλοι. Η φορολογία που
όρισαν ήταν δυσβάστακτη. Η υπεροψία, η κακή συμπεριφορά των κατακτητών και η
περιφρόνηση της Ορθοδοξίας, έφεραν τα πρώτα σύννεφα δυσφορίας του λαού. Οι
ευγενείς και η ηγεσία της Εκκλησίας, είδαν σαν μεγάλη ευκαιρία ανατροπής του
ευνοϊκού κλίματος υπέρ των Γάλλων, αυτή την ίδια τη συμπεριφορά τους. Σφοδρή
επιθυμία τους ήταν η κατάληψη των νησιών από τους Αυστριακούς και η επαναφορά
των προνομίων και του αριστοκρατικού καθεστώτος. Οι επιδιώξεις τους, όμως, δεν
καρποφόρησαν. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου οι Γάλλοι και οι Αυστριακοί
υπέγραψαν συνθήκη με την οποία τα Ιόνια νησιά χρεώθηκαν στην Γαλλική κυριαρχία.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης, οι Γάλλοι κυρίαρχοι των νησιών, έχτισαν το
διοικητικό τους σύστημα. Σύστησαν Κεντρικές Διοικήσεις, με τους νομούς
ανεξάρτητους μεταξύ τους. Όλοι υπάγονταν στο Γαλλικό Κράτος που το
αντιπροσώπευε Γάλλος Διοικητικός Επίτροπος. Στο νομό της Κέρκυρας,
περιλαμβάνονταν οι Παξοί, η Λευκάδα και η Πάργα. Υπήρξε και η μέχρι σήμερα
ισχύουσα διαίρεση του Νομού, σε Δήμους και το σύνολο του νομού μοιράστηκε σε 12
υπηρεσίες. Ο Ιάκωβος Κομεϋρά, ορίστηκε πρώτος Γενικός επίτροπος ένα χρόνο μετά
την κατάληψη των Ιονίων νήσων από τους Γάλλους. Ο στρατηγός Ζεντιλί,
αντικαταστάθηκε το 1797 από τον στρατηγό Σαμπώ στην θέση του Στρατιωτικού
Διοικητή. Παρά τα λάθη και την αψυχολόγητη διακυβέρνηση των Γάλλων, που συνεχώς
προκαλούσαν το δημόσιο και θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων, πραγματοποίησαν
και σημαντικό έργο κατά την διάρκεια της κατοχής τους στην Κέρκυρα και
γενικότερα στα Επτάνησα. Η Δημόσια εκπαίδευση και η ενίσχυση της, καθώς και η
ίδρυση της πρώτης Δημόσιας Βιβλιοθήκης στο νησί, εμπλουτισμένης με 5000 περίπου
βιβλία, συμπληρώθηκε με ένα άλλο έργο. Αυτό που ολοκλήρωσε την πνευματική
πρόοδο του τόπου. Ίδρυσαν το πρώτο τυπογραφείο που λειτούργησε στο νησί και
στον Ελλαδικό χώρο γενικότερα. Τα αρνητικά όμως βάραιναν περισσότερο. Η επιμονή
των Γάλλων να φορτώνουν τους Κερκυραίους με τις υπερβολικές δαπάνες που τους
προκάλεσε ο πόλεμος με τους αντιπάλους τους στον Ευρωπαϊκό χώρο, τους έφεραν σε
ανοικτή σύγκρουση με τους κατοίκους. Στη συγκεκριμένη αυτή περίοδο, γεννήθηκε η
συμμαχία της Ρωσίας με την Τουρκία εναντίον των Γάλλων. Έστειλαν, λοιπόν, τους
στόλους τους για να εκδιώξουν τους Γάλλους από τα Ιόνια νησιά. Η εξέλιξη αυτή
έφερε ξεσηκωμό των Κερκυραίων. Πιέζουν τους Γάλλους, - όπλα υπήρχαν άφθονα στο
νησί - και τους υποχρεώνουν να κλειστούν στα φρούρια. Στην ύπαιθρο επικρατούσε
απόλυτη αναρχία. Το συσσωρευμένο μίσος των χωρικών, εναντίον των «αρχόντων»,
εκδηλώνεται με δολοφονίες σε βάρος τους και λεηλασίες των περιουσιών τους. Στα
χωριά τα πνεύματα ήταν εκρηκτικά και σαφώς υπέρ των Ρώσων. Αυτό γίνεται πάντα
στους καταπιεσμένους λαούς. Είναι έτοιμοι να ζητωκραυγάσουν υπέρ του νέου
αυθέντη. Αυτόν θέλουν να τον βλέπουν ως σωτήρα τους. Ελπίζουν ότι τελειώνουν τα
βάσανα που τους έφερε ο προηγούμενος δυνάστης, αλλά συνήθως απογοητεύονται.
Οι
συμφωνίες, οι συμμαχίες και οι εξελίξεις στον κόσμο των ισχυρών, προκάλεσε
καινούργιες αλλαγές στα Επτάνησα. Έτσι, Ο Ρωσοτουρκικός στόλος φθάνει τον
Νοέμβριο του 1799 στην Κέρκυρα. Οι επικεφαλείς ναύαρχοι ζητούν την άμεση
παράδοση του νησιού. Η απαίτησή τους απορρίπτεται, με αποτέλεσμα μια τετράμηνη
πολεμική σύγκρουση, να καταλήξει σε παράδοση του νησιού στους επιτιθέμενους.
Οι Γάλλοι
αποχωρούν και η διοίκηση αναλαμβάνεται από τον Ρώσο ναύαρχο Ουζάκωφ και τον Τούρκο
ναύαρχο Κατήρ Μπέη. Η πρώτη ενέργεια του Ουζάκωφ, ήταν η αποκατάσταση της τάξης
των Ευγενών και η συγκρότηση προσωρινής κυβέρνησης από αυτούς, με συμβολική έως
ασήμαντη, τη συμμετοχή της μεσαίας τάξης. Τον Απρίλιο του 1800 με απόφαση του
Ουζακώφ, που φέρει και την υπογραφή και του Τούρκου ναυάρχου Μπέη, έγινε η
συνένωση όλων των νησιών του Ιονίου σε μία ανεξάρτητη Ελληνική Πολιτεία, με
πρωτεύουσα την Κέρκυρα. Σ’ αυτήν είχε την έδρα της η κεντρική κυβέρνηση. Η νέα
αυτή κρατική οντότητα πήρε το όνομα, «Επτάνησος Πολιτεία». Η Πολιτεία αυτή
αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος από όλες τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής,
που φρόντισαν αμέσως να ανοίξουν πρεσβείες τους στην Κέρκυρα. Αντίστοιχα, πρεσβείες της νέας Πολιτείας
άνοιξαν στις πρωτεύουσες των μεγάλων δυνάμεων. Η Σημαία του νέου κράτους είχε
φόντο κυανό. Απεικονιζόταν το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, όπου με το μπροστινό
του πόδι κρατούσε το ευαγγέλιο με το σταυρό. Επίσης, παραπλεύρως είχε
απεικόνιση με επτά λόγχες δεμένες με μια κορδέλα, η οποία είχε χαραγμένο το
έτος ίδρυσης του νέου κράτους, το 1800. Όμως, η κυβέρνηση της Επτανήσου, δεν
συμμορφώθηκε ποτέ με έναν όρο που της είχε τεθεί. Να φέρει, δηλαδή, η σημαία και το τουρκικό
μισοφέγγαρο με το αστέρι. Μόνο στην καταβολή συμβολικού φόρου υποτέλειας, το γνωστό
χαράτσι, ανταποκρίθηκαν.
Ο λαός
των Ιονίων νήσων και στην προκειμένη περίπτωση οι Κερκυραίοι μπορεί να είχαν
Γερουσία με ντόπιους πολιτικούς για να τους διαφεντεύουν, μπορεί να είχαν
πρόεδρο της Γερουσίας Κερκυραίο το Γεώργιο Θεοτόκη, αλλά αυτός ήταν ευγενής και
Κόντες. Ο απλός άνθρωπος, ο μη ευγενής έχασε όλα τα πολιτικά του δικαιώματα.
Δικαιώματα που του είχαν παραχωρήσει οι Γάλλοι. Όταν, λοιπόν, μετά την
εγκατάσταση της Γερουσίας, οι στόλοι Ρώσων και Τούρκων αναχώρησαν από το νησί,
έγινε μεγάλος ξεσηκωμός. Οι «ποπολάροι» - ο λαός- εξεγέρθηκε και ακολούθησαν
μέρες μεγάλης αναρχίας, σκληρότητας, λεηλασίας, εμπρησμών και φόνων. Τη
νομιμότητα της εξουσίας έρχεται να την αποκαταστήσει στρατός και στόλος, υπό
τον Κόμη Μοντσενίγο, κατόπιν διαταγής των Ρώσων. Ο Κόμης ήταν Ζακυνθινός και
γνώριζε καλά τα προβλήματα και τις ευαισθησίες του λαού. Ανανέωσε τη Γερουσία
και ψηφίστηκε από αυτήν νέο Σύνταγμα το 1803. Με αυτό, η «Επτάνησος Πολιτεία»
θεσπίστηκε ως μία και Αριστοκρατική. Το θρήσκευμά της, Ορθόδοξο Ανατολικό. Η
πρόοδος, η πνευματική ανάπτυξη, όπως και τα ανθρώπινα δικαιώματα που ως ιδέα
πρωτόγνωρη έφεραν οι Γάλλοι, περιέπεσαν σε νάρκη. Επέστρεψε η κυριαρχία των
Αριστοκρατών, των Αρχόντων, που έλεγαν και ακόμη λένε οι ντόπιοι. Μετά από λίγα
χρόνια, το σκηνικό και πάλι άλλαξε. Ότι
συνέβαινε στη διεθνή σκηνή, στις σχέσεις των κρατών, στα πολεμικά αποτελέσματα,
στις νίκες και στις ήττες των εμπολέμων στον Ευρωπαϊκό χώρο, είχανε άμεση
επίδραση και αλλαγές κατοχής στα Ιόνια Νησιά. Έτσι, τον Ιούλιο του 1808, μετά
την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Γαλλίας και Ρωσίας, τα νησιά του Ιονίου
επιστρέφουν και πάλι στην κυριαρχία των Γάλλων. Μετά από ένα μήνα ο Γαλλικός
στόλος και στρατός, με τον στρατηγό Μπερθιέ αποβιβάζονται και καταλαμβάνουν την
Κέρκυρα. Αμέσως, καταργείται η αυτοτελής Ιόνιος Πολιτεία. Καταργείται το
αριστοκρατικό Σύνταγμα και ορίζονται τα νησιά ως Γαλλικές Επαρχίες. Στη
συνέχεια φτάνει στην Κέρκυρα και αντικαθιστά στον Μπερθιέ ένας άλλος στρατηγός,
που διακρινόταν για την ευφυΐα και την διπλωματικότητα του, ο Δονζελώ.
Ο
στρατηγός Δονζελώ με τις ενέργειες του άλλαξε ριζικά τις δυσάρεστες εντυπώσεις
και μνήμες από την προηγούμενη Γαλλική κατοχή. Με απόφαση του διατηρήθηκε η
Γερουσία. Οι αποφάσεις, βέβαια, της οποίας για τα είναι ισχυρές, έπρεπε να
έχουν και την συγκατάθεση του Αυτοκρατορικού Επίτροπου. Πρόεδρος αυτής της
Γερουσίας εκλέχθηκε ο Εμμανουήλ Θεοτόκης.
Στον
κοινωνικό τομέα, άριστη ήταν η συμπεριφορά του Γάλλου στρατηγού και κατ’
επέκταση των στρατευμάτων του. Οι φιλικές του διαθέσεις βρήκανε ανταπόκριση στο
λαό και κέρδισε τη συμπάθειά του. Υπήρξε μια ειρηνική εποχή. Έγινε πραγματική
κοσμογονία στον τομέα της παιδείας. Με πρωτοβουλία Κερκυραίων και Γάλλων
αξιωματούχων, ιδρύθηκε το επιστημονικό σωματείο με τίτλο, «Ιόνιος Ακαδημία».
Με
ενέργειες και εισηγήσεις του Δονζελώ, η Ακαδημία αναγνωρίστηκε από το Γαλλικό
κράτος. Αναπτύχθηκαν τρία σπουδαία τμήματα στο πνευματικό αυτό ίδρυμα.
Το Φυσικομαθηματικό,
το Ηθικοπλαστικό και το Φιλολογικό-Καλλιτεχνικό.
Οι λαϊκές
μάζες είχανε δικαίωμα στη υψηλού επιπέδου μόρφωση και πνευματική ανάπτυξη.
Επίσης, η προβολή της Ιονίου Ακαδημίας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο υπήρξε μεγάλη. Αλλά
και σε έργα πρακτικά και χρήσιμα για την καθημερινή ζωή των κατοίκων η εποχή
αυτή υπήρξε σημαντική. Βελτιώθηκε η γεωργική παραγωγή και γνώρισαν οι κάτοικοι
τα νέα προϊόντα της γης, που έφεραν οι Γάλλοι και άρχισαν να παράγονται από
τους αγρότες.
Οι
πατάτες, οι ντομάτες και ένα πλήθος κηπευτικών, ενίσχυσαν τη διατροφή των
Κερκυραίων. Η εξέλιξη όμως του συνεχιζόμενου Αγγλογαλικού πολέμου, έφερε νέες ανατροπές
στην Ευρώπη και ύφαινε με μαθηματική ακρίβεια, τη μοίρα αυτών των νησιών του
Ιονίου. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών οι Άγγλοι άρχισαν να επιτίθενται στα
νησιά, να τα πολιορκούν και να τα κυριεύουν. Στην Κέρκυρα όμως ανακόπηκε η
επιθετική τους ορμή. Το νησί είχε εκπληκτική για την εποχή οχύρωση. Ο
επικεφαλής των επιτιθεμένων, Άγγλος στρατηγός Όσβαλν κήρυξε τον αποκλεισμό του.
Ο αποκλεισμός αυτός, κράτησε τρία ολόκληρα χρόνια και ο λαός πέρασε πολύ
δύσκολες μέρες. Τερματίστηκε μετά την ήττα της Γαλλίας το 1814 και την
επιστροφή των συνόρων της στα εδάφη που κατείχε το 1789.
Στις 12
Ιουνίου 1814 η Αγγλική σημαία κυμάτιζε στα φρούρια του νησιού. Η εξέλιξη αυτή
τέθηκε στην κρίση και τις αποφάσεις των νικητών, στο Συνέδριο της Βιέννης.
Εκεί προτάθηκε να δοθούν τα νησιά του Ιονίου στην Αυστριακή κυριαρχία. Η
πρόταση αυτή πολεμήθηκε αποτελεσματικά από τον υπουργός των Εξωτερικών της
Ρωσίας. Αυτός ο υπουργός του Τσάρου, ήταν ο κόμης Καποδίστριας. Κερκυραϊκής
καταγωγής και πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, μετά την απελευθέρωση της από τον
Τουρκικό ζυγό. Το ζήτημα της κυριαρχίας των νησιών συζητήθηκε και πάλι στο
Συνέδριο των Παρισίων το 1815. Εκεί, η παρέμβαση του Καποδίστρια ήταν
αποφασιστική και διπλωματική. Ζήτησε «καθεστώς απλής προστασίας» των νησιών, από
την Αγγλία και τη μελλοντική μετεξέλιξη τους σε ανεξάρτητο κράτος.
Ο Καποδίστριας είχε γνώση μεγάλη και πείρα τεράστια σχετικά με τον χειρισμό
μεγάλων θεμάτων και η πρόταση του για την δημιουργία Ανεξάρτητου Ελληνικού
Κράτους των Νησιών του Ιονίου, αποτελούσε τον πυρήνα του σχεδιασμού του για την
αναγέννηση του Ελληνισμού και την απελευθέρωση ολόκληρου του Ελληνικού Έθνους.
Αυτά που πρόσφερε αυτός ο μεγάλος Έλληνας, τότε και αργότερα, ως Κυβερνήτης της
Ελλάδας, είναι γεγονός πως δεν έχουν εκτιμηθεί από τους Έλληνες στον βαθμό που
τους αξίζει.
Ο
σχεδιασμός του Καποδίστρια λοιπόν πέτυχε με την συνθήκη των Παρισίων, όπου και
κατοχυρώνεται η κατοχή των Άγγλων. Στην Κέρκυρα τοποθετήθηκε λόρδος Αρμοστής. Η
Κατοχή των Άγγλων, κράτησε 46 ολόκληρα χρόνια και το καθεστώς «προστασίας»
κυριολεκτικά, πάμπολλες φορές, έδειχνε τα δόντια και τα νύχια μιας στυγνής
τυραννίας. Οι Άγγλοι λειτούργησαν όπως συνήθιζαν στις αποικίες τους. Άγρια
φορολογία, αρπαγή του πλούτου και σκληρότητα σε βάρος του λαού. Οι Αρμοστές που
πέρασαν στα 46 χρόνια κατοχής, δεν άφησαν καμία αγαθή ανάμνηση .Ορισμένοι από
αυτούς, έγιναν εφιαλτικοί θρύλοι στις αφηγήσεις του λαού. Ακόμη και τώρα μιλάνε
για τα χρόνια του «Μέτελα». Ακόμη και τώρα οι μανάδες στα χωριά φοβίζουν τα
παιδιά τους. «Ησύχασε, γιατί θα σε πάρει ο Μέτελας». Εννοούν τον σκληρό και
θηριώδη Άγγλο αρμοστή, Μαίντλαντ. Αυτά για να μη μιλάμε μόνο για τις Τούρκικες
θηριωδίες. Υπήρχαν και χειρότερες. Αυτές που φορούσανε ακριβά γάντια και
ημίψηλο καπέλο.
Η ΠΟΛΥΠΟΘΗΤΗ ΕΝΩΣΗ ΜΕ
ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Με την
εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, μεγάλος αριθμός Επτανήσιων,
έσπευσαν να καταταγούν και να αγωνιστούν. Ο Αρμοστής Μαίντλαντ εφάρμοσε σκληρές
διώξεις σε βάρος αυτών που επιθυμούσαν συμμετοχή στον Εθνικό ξεσηκωμό. Όταν η πορεία της επανάστασης βρήκε ευνοϊκή
ανταπόκριση από τα φιλελεύθερα πνεύματα της Ευρώπης και «μπήκε και στους
σχεδιασμούς των Άγγλων τραπεζιτών» ως νέα αγορά, τότε η πατρίδα ελευθερώθηκε.
Τα Επτάνησα όμως συνέχισαν να δίνουν σκληρούς αγώνες για την πολυπόθητη ένωση
τους με την Ελλάδα. Οι αγώνες αυτοί καρποφόρησαν και οι Επτανήσιοι κατέκτησαν
το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας. Από εκεί και πέρα, τα πράγματα έγιναν πιο
εύκολα και η διάδοση της ενωτικής ιδέας πλημμύρισε τον τόπο. Αξιοσημείωτο είναι
πως μια ιστορική συγκυρία ήταν αυτή που ένωσε τα Επτάνησα με τον Εθνικό κορμό.
Η περιφορά και η προσφορά του Ελληνικού θρόνου, από τις μεγάλες «προστάτιδες»
δυνάμεις, σε όλες τις αυλές της Ευρώπης. Αυτό έγινε μετά τον διωγμό του Όθωνα
από το θρόνο της Ελλάδας. Η προσπάθειά τους να βρουν πρίγκιπα, έστω και άσημο,
για να του προσφέρουν το Ελληνικό στέμμα, - προσπάθεια που δεν εύρισκε
ανταπόκριση -, οδήγησε την Αγγλία σε μία ριζική απόφαση. Πρότεινε στον πιο άσημο πρίγκιπα της Δανίας το
θρόνο και ως έκτακτο προικιό του θρόνου του τα Επτάνησα, για να μεγαλώσει η
επικράτεια του Ελληνικού κράτους που του πρόσφεραν. Έτσι χάριν σ’ αυτή την
συγκυρία στις 21 Μαΐου του 1864 ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε την Κέρκυρα και
ύψωσε την Ελληνική σημαία στα κάστρα της.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ
Η Ιόνιος
Βουλή διαλύθηκε και όλοι Βουλευτές της Ιονίου Βουλής ενσωματώθηκαν στην
Ελληνική Βουλή και εντάχθηκαν στα τότε λειτουργούντα κόμματα. Οι περιπέτειες, όμως,
δεν τελείωσαν εδώ. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, παρά τις
διαμαρτυρίες και την αντίθεση της Ελληνικής κυβέρνησης, συμμαχικά στρατεύματα
Άγγλων, Γάλλων και Ιταλών, κατέλαβαν την Κέρκυρα και κατέλυσαν προσωρινά την
Ελληνική κυριαρχία. Μετά την ήττα της Σερβίας μεταφέρθηκε στην Κέρκυρα η
Σερβική κυβέρνηση, η Βουλή και ο στρατός της. Με τη λήξη του πολέμου τα νησιά
επανήλθαν και πάλι στην Ελληνική κυριαρχία.
Το 1923 υπήρξε μια Ιταλική κατοχή, διάρκειας ενός μηνός. Έγινε για λόγους
διαμαρτυρίας, εξ αιτίας της δολοφονίας των μελών μιας Ιταλικής αντιπροσωπείας.
Μετά την ικανοποίηση των Ιταλικών αιτημάτων, τα στρατεύματα τους αποχώρησαν και
η Ελληνική κυριαρχία επανήλθε.
Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Η Ιταλία
καταλαμβάνει στις 28 Απριλίου του 1941 την Κέρκυρα και στην συνέχεια τα άλλα
νησιά του Ιονίου. Στους Ιταλικούς σχεδιασμούς ήταν η επανασύσταση του Ιονίου
Κράτους με πρωτεύουσα την Κέρκυρα κάτω από τη δική τους κυριαρχία. Τα όρια
αυτού του κράτους, Ιταλικής φασιστικής έμπνευσης θα αποτελούσαν, τα Επτάνησα
στο σύνολό τους και τα παράλια, από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα μέχρι τον
Αμβρακικό κόλπο. Οι Ιταλοί, όμως, συνθηκολόγησαν το 1943 με τους συμμάχους και
έτσι τα νησιά τα κατέλαβαν οι Γερμανοί. Οι νέοι κατακτητές, πάτησαν στην
Κέρκυρα στις 24 Σεπτεμβρίου 1943, ύστερα από πολυήμερες και φονικές μάχες και
εμπρησμούς. Αυτές οι καταστροφές, επαναλήφθηκαν και από τους συμμάχους που
βομβάρδιζαν τα Γερμανικά στρατεύματα, αλλά κατέστρεφαν συγχρόνως, ότι είχε
απομείνει στο νησί και σκότωναν άμαχο λαό.
Μετά το
τέλος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου τα νησιά ελευθερώθηκαν, όπως και το σύνολο του
Ελληνικού Έθνους.
Αυτή, η
συνοπτική ιστορική αναφορά, στα υδάτινα σοκάκια του Ιονίου και στα κιτάπια της
Ιστορίας αυτού του τόπου, έγινε για να γνωρίσει ο κάθε ενδιαφερόμενος την
ιστορική διαδρομή αυτού του πανέμορφου νησιού και για να αντιληφθεί τον
συσσωρευμένο πολιτιστικό του πλούτο, που αποτελεί προϊόν μακροχρόνιας εναλλαγής
πολιτισμών.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Η Κέρκυρα
χωρίς αμφιβολία μπορεί να μας οδηγήσει αν το θελήσουμε, στην γνωριμία ενός
μεγάλου διαχρονικού πολιτισμού που έρχεται από πολύ μακριά, κυριολεκτικά από τα
βάθη των αιώνων. Η γεωγραφική θέση του νησιού και οι εναλλαγές πολιτισμών που
δέχτηκε στη μακροχρόνια εξέλιξη της ιστορίας στην περιοχή της Επτανήσου,
διαμόρφωσαν ένα παράδεισο πολιτισμού που αξίζει κανείς να γνωρίσει. Ιδιαίτερα
σ’ αυτές τις άνυδρες και πολιτιστικά υποβαθμισμένες εποχές που ζούμε, η
επικοινωνία μας μ’ αυτούς τους θησαυρούς της λογοτεχνίας, της ποίησης, της
αρχιτεκτονικής και κυρίως της μουσικής παράδοσης, θα γεμίσει ευεργετικά την
ψυχή μας και θα βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας. Σ’ αυτό το εγχείρημα θα
μας βοηθήσουν οι Κερκυραίοι του σήμερα, τα μνημεία του παρελθόντος, οι
παραδόσεις, η κυρίαρχη δύναμη της μουσικής, ο ρομαντισμός που πλανάται σε κάθε
εκδήλωση και ο εξωστρεφής χαρακτήρας των κατοίκων της. Γιατί ο λαός της
Κέρκυρας είναι ο συνεχιστής και ο καθρέφτης αυτής της μεγάλης πολιτιστικής
κληρονομιάς.
Η Ιόνιος
Ακαδημία και η Αναγνωστική Εταιρεία αποτελούσαν από το 18ο αιώνα τους πυλώνες
του πνεύματος, της επιστήμης και της τέχνης. Η μόνιμη εγκατάσταση του Σολωμού
στην Κέρκυρα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία της περίφημης
«Επτανησιακής Σχολής», όπου στους κύκλους της λειτουργούσαν πολλοί δοκιμασμένοι
ποιητές, αλλά και νεώτεροι, που μαθήτευαν δίπλα στο μεγάλο ποιητή. Ο Πολυλάς, ο
Μάτεσης, Ο Μαρκοράς και άλλοι, ακολουθούσαν τη Σολωμική αντίληψη για την
δημοτική γλώσσα στην ποίηση και στη λογοτεχνία. Η αγάπη για την πατρίδα, τη
γυναίκα και τον άνθρωπο, αποτελούσαν τις εμπνεύσεις των έργων τους. Ο 19ος
αιώνας ήτανε ο χρυσούς αιώνας για την τέχνη και την διανόηση στο νησί που
αποτελούσε το πνευματικό κέντρο της Επτανήσου. Την εποχή εκείνη της μεγάλης
δημιουργίας, ο φίλος του Σολωμού, ο μουσουργός Νικόλαος Μάντζαρος μελοποίησε το
«Τραγούδι εις στην Ελευθερίαν» του Σολωμού, που μετά από χρόνια έγινε ο
Ελληνικός Εθνικός Ύμνος.
Ο λαός
της Κέρκυρας αγάπησε τον ύμνο πολύ νωρίτερα από την επίσημη καθιέρωσή του. Αυτός
ο λαός, που στην γλώσσα του, οι περισσότερες λέξεις ήτανε για εκατοντάδες
χρόνια Ιταλικές, ο λαός που είχε θεοποιήσει τη μουσική και την ποίηση είχε μια
μοναδικότητα, όπως άλλωστε όλοι οι επτανήσιοι. Οι Κερκυραίοι, διατήρησαν τον
ελληνισμό και την θρησκευτική τους συνείδηση στο διάβα των αιώνων, αλλά
πολιτιστικά έγιναν ευρωπαίοι. Βέβαια, για να υπηρετήσουμε την ιστορική
ακρίβεια, στην διατήρηση των εθνικών και θρησκευτικών χαρακτηριστικών, συνέβαλε
και η θετική στάση των κυρίαρχων, ιδιαίτερα των Ενετών. Στην για πεντακόσια
περίπου χρόνια κατοχή τους, δεν προσπάθησαν ποτέ να προσηλυτίσουν τους
κατοίκους των νησιών. Είχαν την ευφυΐα να προσεγγίσουν το λαό με σεβασμό στα
χαρακτηριστικά του και έτσι μπόρεσαν να διατηρήσουν χωρίς σοβαρές αντιδράσεις
την κυριαρχία τους για τόσα πολλά χρόνια. Βέβαια, το καθεστώς που εγκαθίδρυσαν
ήτανε απολύτως αριστοκρατικό και οι ντόπιοι ευγενείς ήτανε δικά τους
δημιουργήματα. Όμως, ο λαός είχε την δυνατότητα να επικοινωνεί με τον πολιτισμό
και σε κάποιο σημαντικό βαθμό με την τέχνη, τη λογοτεχνία την ποίηση και τη
μουσική. Αυτή η δυνατότητα έγινε αφορμή ανάπτυξης του καλλιτεχνικού κριτηρίου
ακόμη και στα απλά στρώματα του λαού. Ο Κερκυραίος με τη ενασχόλησή του με τη
μουσική και τις εμπειρίες που απόκτησε από τα ακούσματά της, έγινε ο
καλλιτεχνικός κριτής όλων των λυρικών θιάσων της Ιταλίας, που πριν πραγματοποιήσουν
τουρνέ στην Ευρώπη πήγαιναν στην Κέρκυρα για την πρόβα τζενεράλε. Αν η απήχηση
του έργου ήταν ευνοϊκή τότε ο θίασος συνέχιζε την τουρνέ του. Αν όχι,
επέστρεφαν στην Ιταλία για τις αναγκαίες αλλαγές και διορθώσεις. Κυκλοφορούν
από τότε και από στόμα σε στόμα πολλά περιστατικά θιάσων που γνώρισαν την
θριαμβευτική υποδοχή, αλλά και την αποδοκιμασία του κοινού. Γιατί, αυτός ο
νησιώτης είχε μια άγια τρέλα, τέτοια που τον έκανε να ξεχωρίζει. Αυτή, η
ιδιότυπη τρέλα δεν υπάρχει πια στις μέρες μας. Η ισοπέδωση και η «ομοιομορφία»
πολιτισμού ή μη πολιτισμού, της σύγχρονης εποχής, έχουνε εξαφανίσει πολλά από
τα στοιχεία αυτής της άγιας πνευματώδους τρέλας.
Θα
αποτελούσε μέγιστη παράληψη, σε βαθμό που να μηδενίζεται η αξία της όποιας
ιστορικής αναφοράς, αν δεν σταθεί κανείς σε κάποιες μικρές αναφορές που
σχετίζονται με την επίδραση των τεχνών και ιδιαίτερα της δυτικής μουσικής στα
Επτάνησα και κυρίως στην Κέρκυρα.
Το
περίεργο είναι, πως σ’ αυτή την απόλυτα ταξική κοινωνία, κατόρθωσε να ανθίσει
με τρόπο αταξικό και λαϊκό, η έντεχνη μουσική. Η επίδραση της Ναπολιτάνικης
μουσικής, που ταίριαξε με την αυτοσχεδιαστική τάση των λαών της νότιας Ιταλίας,
των ακτών της Αδριατικής και της Κέρκυρας, σχετικά με την δεύτερη και τρίτη
φωνή σε κάθε μελωδία, λαϊκή η εκκλησιαστική, δημιούργησε την προϋπόθεση για την
δημιουργία του μουσικού πολιτισμού στην Κέρκυρα. Αυτός ο θησαυρός, υπάρχει
έντονος από τον 19ο αιώνα κι έδωσε ώθηση στην μουσική παιδεία της Ελλάδας.
Σε
αντίθεση με τις άλλες περιοχές της χώρας μας, όπου ο μουσικός πολιτισμός ήταν
υποτυπώδης και διχασμένος, στην Κέρκυρα λειτουργούσαν μουσικές ακαδημίες και
κτίζονταν θέατρα από τα τέλη του 17ου αιώνα. Το θέατρο Σαν Τζιάκομο, - που
στεγάζει σήμερα το Δημαρχείο της πόλης, - κτίστηκε το 1720. Σ’ αυτό το θέατρο,
δόθηκε το 1733 η πρώτη παράσταση όπερας. Ήταν η “Hirone Tiranno di Siracusa”,
του Sabadini, [1688].
Πλήθος
Ιταλικών θιάσων, ανέβαζαν στο θέατρο αυτό, το ρεπερτόριό τους σε όπερες.
Και οι όπερες σε αριθμούς έμοιαζαν σαν την άμμο της θάλασσας. Σωστή λυρική
κοσμογονία. Με τον καιρό εμφανίζονται κι Ελληνικές συνθέσεις, Ελληνικά έργα και
Έλληνες ερμηνευτές. Ο σπόρος της μουσικής παιδείας έπιασε και το αποτέλεσμα
υπήρξε καθοριστικό για τον πολιτισμό και τη ζωή των κατοίκων. Το πόσο επέδρασε
η μουσική στην διαμόρφωση του χαρακτήρα των Κερκυραίων, είναι εύκολο κανείς να
φανταστεί. Σημαντικός σταθμός στη μουσική πορεία του νησιού, υπήρξε η ίδρυση
της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας, το 1840. Αφορμή γι’ αυτή την ιστορική και
καλλιτεχνική εξέλιξη, ήταν η Βασίλισσα Βικτορία της Αγγλίας και η τσιγκουνιά
της.
Επί
Αγγλικής κατοχής απαγόρευσε, για λόγους οικονομίας, να παίζουν μουσική στις
τοπικές γιορτές οι Αγγλικές μπάντες. Για τους Κερκυραίους ήταν αδιανόητο αυτό.
Κυρίως, δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν στην ιδέα να γίνονται οι τέσσερις ετήσιες
λιτανείες του Αγίου Σπυρίδωνα, χωρίς μουσική συνοδεία. Η ανάγκη, λοιπόν,
οδήγησε στην δημιουργία της «Φιλαρμονικής Εταιρίας». Αυτοί που είχαν την
πρωτοβουλία, ήταν οι νέοι της αριστοκρατίας. Ο κανονισμός μάλιστα του
ιδρύματος, όριζε πως μέλη της «εκλέγονταν εκ της «ανωτέρας και ανεπτυγμένης
τάξεως». Καθόριζε μάλιστα, ότι τα μέλη θα έπρεπε να «διακρίνονται για την
κοινωνική τους θέση και την διανοητική τους μόρφωση».
Οι
μουσικοί όμως της μπάντας ήταν παιδιά, ενός κατώτερου θεού, που θα λέγαμε
σήμερα. Ήταν άτομα από την plebaglia, την κατώτατη κοινωνική τάξη. Μουσικοί
αναλφάβητοι, ρακένδυτοι και εξαθλιωμένοι.
Η πρώτη
εμφάνιση της μπάντας, αποτελούμενης από 34 παιδιά, έγινε «ακουστικά» … και όχι
οπτικά.
Στις 11
Αυγούστου του 1841, στη λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, έπαιξαν κρυμμένοι πίσω
από τα παράθυρα της φιλαρμονικής. Ο λόγος; Δεν είχαν στολές. Την επόμενη
χρονιά, έγινε η εμφάνισή τους πλήρης. Αγοράστηκαν και οι στολές.
Το 1864,
που έγινε η Ένωση με την Ελλάδα, πρωταγωνίστησε στις τελετές και η φιλαρμονική.
Η παράδοση λέει, πως οι μουσικοί έπαιζαν με ενθουσιασμό, αλλά και με κάποιο
φόβο, αντικρίζοντας τους μυστακοφόρους και αγριωπούς φουστανελάδες των
στρατιωτικών τμημάτων, της μητέρας πατρίδας.
Ο
Νικόλαος Μάντζαρος [1795-1872], ο συνθέτης του Εθνικού μας ύμνου, αυτός που
έντυσε με μουσική το έργο του Διονυσίου Σολωμού, έγινε ισόβιος πρόεδρος από το
1840 της Φιλαρμονικής Εταιρείας. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της φιλαρμονικής,
ήταν όμοιο με τα Κονσερβατόρια της Νάπολης, όπου για χρόνια είχε διδάξει. Εξ’
άλλου, η έντεχνη μουσική που αναπτύχθηκε στα Ιόνια νησιά, ήταν η μουσική του
Ιταλικού νότου. Γενιές μουσικών πέρασαν, - για λόγους ιστορικής εξέλιξης της
μουσικής - αναφέρω το μαθητή του Μάντζαρου, τον Σπυρίδωνα Ξύνδα [1812-1896],
όπου έγραψε την πρώτη Ελληνική όπερα, τον «Υποψήφιο Βουλευτή».
Επίσης, τον Σπυρίδωνα Σαμάρα μαθητή του Ξύνδα. Ήταν σύγχρονος του Μασκάνι, του
Λεονκαβάλο και του Πουτσίνι. Έγραψε όπερες. Αυτές που ξεχωρίζουν είναι η
«Θαυμαστή Ανθώ», η Μάρτυς» και η «Ρέα». Τα έργα του σημείωσαν επιτυχίες στα
θέατρα της Ευρώπης. Σημειώνω πως αυτός έγραψε και τον Ολυμπιακό Ύμνο, σε ποίηση
του Κωστή Παλαμά.
Αυτός, ο
μουσικός πολιτισμός αποτέλεσε τον κύριο παράγοντα της διαμόρφωσης του ψυχικού
κόσμου των Κερκυραίων και σηματοδοτεί τις τεράστιες πολιτιστικές διαφορές που
είχε αυτός ο τόπος από το σύνολο της χώρας. Ενώ οι άλλοι Έλληνες, στέναζαν κάτω
από τον Τουρκικό ζυγό, στην Κέρκυρα είχαν φιλαρμονικές και ανέβαζαν όπερες στο
ονομαστό της θέατρο.
Ακόμη και
σήμερα, όπου ο πολιτισμός είναι είδος σε ανεπάρκεια, η πόλη της Κέρκυρας έχει
τρεις αξιόλογες φιλαρμονικές και κάθε μεγάλο χωριό, διαθέτει και κι’ αυτό την
δική του. Αυτά τα φυτώρια μουσικών και μουσικής παιδείας, τροφοδότησαν και
τροφοδοτούν με εκτελεστές και μαέστρους την υπόλοιπη Ελλάδα.
Πόσο όμως
θα αντέξει αυτός ο μουσικός παράδεισος της Κέρκυρας; Αυτή είναι η αγωνία. Στην
εποχή της ευτέλειας, της παγκοσμιοποιημένης ισοπέδωσης και των θορύβων, που
έχουν αντικαταστήσει τις μελωδίες, τα πράγματα είναι δύσκολα. Ίσως η παράδοση
και η δοκιμασία αιώνων, κατορθώσει να αντισταθεί. Παρά την εισβολή των
τσιφτετελιών, που τα ΜΜΕ προσφέρουν όλο το εικοσιτετράωρο, αυτά τα οχυρά
αντιστέκονται. Ο καιρός θα δείξει αν θα καταφέρουνε τελικά να διατηρηθούν.
Βέβαια,
δεν πρέπει κανείς να αγνοεί και την πρακτική και υλική πλευρά. Η ζωή, τα μέσα
μεταφοράς, ο ταχύτατος τρόπος μετακίνησης των πληθυσμών, ο συναλλαγματοφόρος,
αλλά ισοπεδωτικός τουρισμός, έλυσαν το οικονομικό πρόβλημα του νησιού.
Εξαφάνισαν την πείνα, αλλά δολοφόνησαν συγχρόνως και ένα κομμάτι της ψυχής των
Κερκυραίων. Χάθηκε θαρρείς το αβαρές ρευστό της υπέρβασης του συναισθήματος,
προς χάριν αυτού του μεγέθους που ονομάζεται λογική και συμφέρον. Αν θελήσει
κανείς να εντοπίσει τον καθοριστικό παράγοντα, τον καταλύτη, της κατακλυσμιαίας
αλλαγής της ζωής στην Κέρκυρα και στα Ιόνια νησιά γενικότερα, θα τον βρει στο
πρώτο δρομολόγιο ενός οχηματαγωγού, που έγινε το 1953 και σύνδεσε την Κέρκυρα
με την ηπειρωτική Ελλάδα. Συντόμευσε φανταστικά για τα δεδομένα της εποχής
εκείνης, την απόσταση και το χρόνο του ταξιδιού από την πρωτεύουσα. Αντάμα, με την
εξέλιξη αυτή, έφθασαν και τα πρώτα οργανωμένα τουριστικά καραβάνια.
Σημειώθηκε
η αρχή του τέλους ενός τρόπου ζωής. Άρχισαν να χάνονται η μαγεία, ο
αυθορμητισμός, ο θρύλος και η φαντασία. Θα χαθούν τελείως;
Αυτή
είναι η αγωνία αυτού που γράφει αυτές τις γραμμές και πολλών άλλων.
Θα αλλοτριωθούν όλα μπροστά στα καραβάνια των τουριστών, που γίνονται
καταναλωτές της «μεγαλύτερης Ελληνικής Βιομηχανίας», του Τουρισμού;
Μάλιστα.
Αυτήν τη έκφραση χρησιμοποίησαν επίσημα χείλη, υπερηφανευόμενα για την
τουριστική ανάπτυξη. Τέτοια βαρβαρότητα και ασέβεια. Με τέτοια μυαλά
αντιμετωπίζουμε τους επισκέπτες. Με τέτοια λογική ξοδεύουμε τον τόπο και την
ιστορία μας. Όταν οι ξένοι κουραστούν ή βρουν άλλες παρόμοιες «τουριστικές
βιομηχανίες», τότε τι θα απομείνει; Ίσως, τότε, απομείνουν κάποια υπολείμματα
ρομαντισμού που θα συντηρούνται από τον έρωτα των λίγων νοσταλγών και των
μελετητών της ιστορίας που επιμένουν να θυμούνται, να μελετούν και να
ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο.
